Trona
Trona, tabiatta doğal olarak bulunan soda minerallerinden en yaygın olanıdır. Ancak trona çok kolay eridiği için tabiatta hiç mostra vermemekte ve genç Tersiyer havzalarında bulunabilmektedir. Oluşumu çok özel şartlar gerektiren trona yataklanmalarının hemen hemen hepsi başka amaçla yapılan arama çalışmalarında ortaya çıkmıştır.
Trona; Na2CO3•NaHCO3•2H2O (sodyum seskikarbonat veya sodyum karbonat + sodyum bikarbonat +2 su) kimyasal formülüne sahip denizel olmayan bir evaporit minerali olup doğal sodyum karbonatın bir formudur. Sodyum karbonatın alkali özelliği aktif sodyum oksit içeriğinden kaynaklanmaktadır. Soda külünün (sodyum karbonat) molekül ağırlığının %58.5’ini, kostik sodanın (2NaOH) ise %77.5’ini Na2O oluşturur ve çözeltilerin pH değerini yükseltir.
Türkiye’de Trona Yataklarının Durumu
Türkiye’nin başlıca Trona yatakları iki alanda toplanmaktadır. Van gölü ve civarının Trona mineralleri potansiyeli olmasına rağmen, henüz bu alanda Trona madeni tespit edilememiştir. Türkiye’nin Trona yatakları Ankara’nın Beypazarı ve Kazan ilçeleri sınırları içinde yer almaktadır. İlk 10 bulunan yatak ise son yıllara kadar dünyanın 2. büyük Trona yatağı olarak bilinen Beypazarı Trona yataklarıdır. Türkiye’de doğal soda Van Gölü ve Arın Gölü’nün sularında da bulunmaktadır.
Beypazarı Trona yatakları, Ankara’nın 100 km, Beypazarı ilçe merkezinin yaklaşık 20 km kuzeybatısındaki Neojen yaşlı havzada yer almaktadır. Sahada Beypazarı Grubu olarak adlandırılan 7 formasyon bulunmaktadır. Bunlar en alttan üste doğru sırasıyla Boyalı, Hırka, Karadoruk, Sarıağıl, Çakıloba, Zaviye ve Üçyatak formasyonlarıdır. Beypazarı Trona mineralleri, gölsel orta-üst Miosen Hırka Formasyonu’nun alt seviyelerinde depolanmıştır. Trona mineralleri, havzada çoğunlukla kil, jips, killi şist ve ardalanmış haldeki evaporatik kayaçların içinde bulunmakta ve kalınlıkları 0.2- 11 m arasında değişmektedir. Ayrıca bu alanda volkanik sedimenter seriler de yer almaktadır. Kuzeyden Çakıloba Kıvrımı ve güneyden Zaviye Fayı ile sınırlanmış olan Trona yatakları, 4,7 km uzunluğunda, 1,7 km genişliğinde, yaklaşık 8 km²’lik bir alana sahiptir. Tahmin edilen 240 milyon tonluk rezervi olan Beypazarı Trona yatakları % 87‘lik tenör oranıyla dünyanın en fazla tenör oranına sahip olan yatakların arasında yer almaktadır.
Türkiye’de trona yataklarının bulunduğu diğer bir alan da Ankara’nın Kazan ilçesidir. Ankara’nın 35 km kuzeybatısında yer alan Kazan Trona yatağı, dünyada Trona aramaya yönelik araştırmalar sonucunda bulunan ilk yataktır. Yabancı bir kuruluş tarafından yapılan araştırmalar sonucunda 1998 yılında bulunmuştur. Açılan 117 sondaj kuyusunda, %31 tenörlü 600 milyon tonun üzerinde Trona rezervi tespit edilmiştir. 15 Trona deposundan oluşan Trona zonu tespit edilmiş olup, Trona zonu 420 ile 850 m derinlikte, güneydoğu istikametinde 5°-16° ile dalış göstermektedir. Trona tabakalarının kalınlıkları 109m. ye ulaşmakta olup, ortalama kalınlık 54 m civarındadır. Tespit edilen Trona yatakları yaklaşık 20 km²’lik bir alana yayılmıştır. Kazan Trona yatakları, kapladığı alan ve sahip olduğu rezerv miktarı ile Türkiye’nin en büyük yatağı olma özelliğine sahiptir.
Türkiye toplam rezervi 884.3 Mton rezerv ve 410 Mton soda külü içeriğidir.