Kalay

Yerkabuğunun milyonda 2.22’sini (2,2 ppm) kadarını oluşturan kalay, yer kabuğundaki bolluğu ile 49.sırada yer alır.Kalay, özgül ağırlığı 7.3, erime noktası 232 °C’dir. Atom ağırlığı 118.6, atom numarası 50’dir. En önemli ve ekonomik minerali kassiterittir (SnO2). Kassiteritin yoğunluğu 6.8-7.1, sertliği 6-7 ve rengide kahverengi, kahverengi-siyahtır. Stannit, Frankit, Confieldit ve Teallit gibi kompleks sülfid minerallerinden de çok küçük miktarlarda kalay elde edilmektedir.

Kalay yatakları, damar ve ağsal veya dissemine şeklindedir. Çok ender masif şekilde de görülürler. Kassiterit ihtiva eden kayaçların ayrışmasıyla kassiterit serbestleşir ve akarsular ile denizlere taşınıp deniz kumlarında birikerek ikincil kalay yataklarını (Plaserler) meydana getirir. En önemli ve ekonomik plaser kassiterit yatakları denizel olanlarıdır.

Bugün için birincil kalay yataklarında ekonomik element yalnızca Sn olması halinde işletilebilir. Ekonomik tenör %1-1.5 Sn’dir. Kalayın yanı sıra Pb, W, Cu, Ag gibi yan ürünlerin eldesi söz konusu ise, bu tenör düşebilir. Plaser kalay yataklarında 0,25 kg/m3 SnO2 ekonomik olarak işletilmektedir (DPT 2001).

Türkiye’de Kalay Yataklarının Durumu

Türkiye’de bilinen kalay yatağı yoktur. MTA tarafından yapılan çalışmalarda bazı kalay cevherleşmeleri belirlenmiştir. Bu cevherleşmelerden önemli olabilecekler aşağıda verilmiştir:

• Bursa-İnegöl-Soğukpınar-Madenbeleni-Tepe,
• Niğde-Çamardı-Celaller,
• Niğde-Ulukışla-Bolkardağı-Sulucadere.

Bu cevherleşmelerin rezervleri hakkında detay araştırmalar yapılmamıştır. Türkiye’de kalay cevherleşmelerinin dışında ortaya konmuş bir kalay yatağı mevcut değildir, maden üretimi de yapılmamaktadır (DPT 2001, MAPEG).